De correlatie tussen Furby en Fundamentalisme:

De experimentele psycholoog B.F. Skinner (1904-1990) legde in zijn talrijke onderzoeken de gedragingen bloot van proefdieren als gevolg van een reeks gebeurtenissen.
Als een beloning regelmatig maar met willekeurige tussenpozen wordt aangeboden gaat het proefdier allerlei rituelen ontwikkelen in de overtuiging dat het daarmee de komst van de beloning positief kan beïnvloeden. Of bij willekeurige beloningen, dat het daarmee de grootte ervan kan beïnvloeden. In zijn experimentele opstelling, algemeen gekend als de ‘Skinner box’ ontwikkelden verschillende duiven en respectievelijk ratten de meest uiteenlopende rituelen in de overtuiging hiermee de frequentie en de grootte van de aangeboden snoepjes te kunnen beïnvloeden. Die frequentie en grootte waren nochtans puur willekeurig bepaald.

Dit lijkt sterk op diverse vormen van rituelen en bijgeloof zoals bijvoorbeeld sportlui vaak doen: bij een belangrijke match steeds dezelfde schoenen of onderbroek dragen.

Als we de vaststellingen van de Skinner box experimenten extrapoleren naar onze primitieve voorouders, dan is het begrijpelijk dat zij rituelen ontwikkelden om vat te krijgen op toevalligheden die voor hen van overlevingsbelang waren zoals de weersomstandigheden dat waren voor het lukken van de oogst. Zo ontwikkelden zij allerlei rituelen om zowat alle mogelijke calamiteiten af te zweren. Van bijvoorbeeld een regendans tot bloedige offers.

Het ligt voor de hand dat de slimste van de stam stilaan alle macht of invloed naar zich toe kon trekken en die slimste kon dan evengoed de fantasierijkste of de meest gewiekste zijn in plaats van de oudste of meest wijze van de stam.

Door hun aanhang mee te betrekken in hun rituelen konden zij hen nog meer aan zich binden en vooral het collectief geloof in de kracht van die rituelen aanzienlijk versterken. En zij speelden bovendien vooral handig in op menselijke behoeften:

• Geborgenheid werd verzekerd door aanvaarding door de stam na overgangsrituelen
• veiligheid werd gegarandeerd door partnertrouw, bezegeld of verzegeld met een huwelijk
• succes in de oogst of de vangst was te danken aan offers en vurige gebeden (die overigens meteen de gelovigen goed motiveerden om harder te werken)
• ziektes en rampen werden afgezworen met allerlei symbolische middeltjes en offers
• verlies en verdriet werd gelenigd met collectieve rouwverwerking
• troost werd geboden met de belofte van een ‘hiernamaals’ ‘als beloning’ voor voorbeeldig gedrag.

Dat was lang niet allemaal negatief, maar er zat heel vaak een pervers kantje aan.

Kenmerkend bij haast alle geloofsvormen is de figuur van ‘Het Kwade’, de ‘Slechte Goden’ of de ‘Duivel’ om de ‘oneindige goedheid’ van de ‘goede’ God(en) beter te laten contrasteren.
En het geheel werd prachtig verpakt in mooie verhalen met ‘model’-personages die beschikten over bovennatuurlijke krachten. En ook al bereikte men niet altijd het gewenste resultaat, dan werd dat snel uitgelegd als zou de ‘gelovige niet hard genoeg zijn best gedaan hebben’.

Een gelijkaardig gedragsmechanisme dat Skinner beschreef is ‘vermijden’: onheil trachten af te weren door bepaalde gedragingen, rituelen of handelingen. De proefdieren in de Skinner box ontwikkelden namelijk eveneens rituelen om willekeurige negatieve ervaringen (elektrische stroom) te vermijden.

Dit wordt ook systematisch toegepast door ontwerpers van goktoestellen waarbij de speler genoodzaakt wordt om alsmaar meer in te zetten, af en toe aangemoedigd met een kleine beloning, zodat hij voortdoet en blijft geloven dat hij misschien ooit eens de jackpot wint.

En eveneens door ontwerpers van onder meer videogames met verschillende groeiniveaus (Farmville, Schattenjacht) of van elektronische huisdieren (Tamagotchi, Furby). Daarbij moet de speler regelmatig terugkeren en prestaties verrichten om niet uitgesloten te worden en alle tot dan toe geleverde inspanningen volledig verloren te zien gaan. Zij spelen dus gewiekst in op het ‘vermijdingsgedrag om erger te voorkomen’.

Natuurlijk werkt een gepast verhaal versterkend voor een ritueel, als het maar straf genoeg is en ‘bewijst’ dat nog groter onheil was afgewend. Want als de oogst dan toch mislukte, of wat dan ook, dan had men niet genoeg ‘geloofd’ of niet genoeg ‘geofferd’ of dan was dat ‘de Toorn van (de) God(en)’ voor één of andere ‘schuld’ of ‘verzuim’. (Oedipus.)

De offers in allerlei vormen werden dan wel gebracht aan de ’Almachtige’ God(en) maar kwamen in praktijk uiteindelijk lekker ten goede aan de zelfverklaarde gezagdragers onder het mom van ‘bedienaars van de eredienst’. Zie Youtube filmpje van George Carlin over Religion.

Maar het hek is van de dam als die ‘gezagsdragers’ er bovendien in slagen allerlei persoonlijke voorkeuren uit te roepen tot verplichte algemene regels, ook al druisen die regelrecht in tegen bijvoorbeeld gelijkheid (tussen man en vrouw, rassen, overtuigingen, en zo meer) of andere universele waarden.

Of wanneer zij hun eigen vooroordelen en ideeën tot collectief gedachtegoed kunnen bevorderen. Zeker als zij dit doen door elke vorm van tegenspraak als ketters te brandmerken. Wie zich daartegen dan nog durft verzetten krijgt een collectieve blinde hysterie over zich heen (banvloek, fatwa, voodoo) met gevaar voor eigen leven.

En het wordt helemaal kwalijk wanneer bepaalde machtszuchtige gezagdragers alles en iedereen onder controle willen krijgen en daarvoor meedogenloos alle middelen inzetten tot en met de gruwelijkste misdaden. Dan gaan alle humanitaire normen en waarden overboord. En verzeilen we in een niet te overziene chaos.

Zij begonnen bij uw licht gevoel van onzekerheid en speelden subtiel in op uw goedgelovigheid in – puur objectief gezien – absurde rituelen. Zo ontwikkelen zij uw angst die u vatbaar maakt voor vormen van kortzichtig vakjes-denken en wij-zij-polarisatie. En die angst kan uitgroeien tot intolerantie, fanatiek extremisme, racisme en fundamentalisme, ideologisch dan wel religieus.

Anderzijds, hoe sterk is het magnetisme dat gokspelen en videogames op u weten uit te oefenen? Of geldt dat niet voor u misschien?

En wat is de correlatie tussen die twee?

Skinner indachtig, ik zou maar op mijn hoede zijn en goed uitkijken, als ik u was!